სვანების რწმენა (ბესარიონ ნიჟარაძე) ნაწილი 1

შობა-ახალი წელიწადი სვანეთში

შობის წინა დღეს მთელ სვანეთში თითქმის დილიდან საღამომდის არა რას სჭამენ, არც დიდები და არც პატარები. მთელი დღე მზადებაში არიან. მაგივრათ საღამოს კორკოტს მიაძღებიან.

შობა დღეს, როგორც კი მამალი იყივლებს, მცხობელი დედაკაცი ადგება და ყველიან პურებს გამოაცხობს. როცა ის ცხობას გაატავებს და მზად იქნება ცხელ-ცხელ ყველიან პურები, ერთი ყმაწვილი 10-12 წლისა, ადგება საწოლიდან, შიშველ-ტიტველი გავა კარში, დადგება სახლის მარჯვნივ და შემოუვლის სამჯერ. მიას ამ დროს სრულებიტ არა აცვია რა. სულ შისველ-ტიტველი არის ამ უშველებელ ნამქერიან თოვლში და იძახის: "ნიშგვეი ქვითი ჰარინკიარი!" ესე იგი: როგორც მე ეხლა შიშველი და ცარიელი ვარ, ეგრე ცარიელი გაუშვი, ღმერთო, ჩვენგან ჩვენი ქურდიო.

ახალი წლის წინა ღამეს სვანეთში სულ საღამოდან დაწყებული შუაღამემდე აცხობენ ბევრ პატარა ყველიან პურებს, ამასთანავე ერთ დიდს გამოაცხობენ, რომელსაც შუაზე ჯვარი ექნება გამოსახული. მოიტანენ თაფლს, ყველს, ხორს და სხვა , ჩააწყობენ გილდელში და კარებთან დაკიდებენ, რომ მაკვლიელს მზად დახვდეს. როგორც ირიჟრაჟებს, უფროსი კაცი ოჯახში ადგება და ცეცხლს დანთებს, რომელიც სულის შებერვით უნდა გააჩაღოს, ამიტომ ის ბევრ წვალებაშია და ბოლოს კალთის ქნევასაც იშველიებს.

ის კაცი გააღვიძებს მწყაზარ დედაკაცს, დედაკაცი კი გააღვიძებს ერთ ყმაწვილს. ესენი უნდა იყვნენ ყველაზე კეთილი ხასიათისანი ოჯახში. მამაკაცი ახსნის ხარს, რომელიც ყველაზე დიდი ტანის არის საქონელში, მოაბამს თოკს რქებში და წინ გაუძღვება. ბავშვი ხარს მისდევს. დედაკაცს ხორაგიანი გიდელი ჰკლიდია ზურგზე. სანამ სახლში არ დავრუნდებიან, ამათ ხმა არ უნდა მაოიღონ, ე.ი. არ უნდა დაელაპარაკონ ერთმანეთს. მივლენ წყალზე და ხარს წყალს ასმევენ. შემდეგ დაბრუნდებიან სახლში, მივლენ კალოზე და თოვლის ზვინს დასდგამენ. შუაზე ნაძვის ხეს ჩაურჭობენ, შემოუვლიან ამას გარშემო და შევლენ სახლში. სანამ მაკვლიელები მობრუნდებიან, სახლში ყველანი ადგებიან. როცა მაკვლიელები კარს მიადგებიან, წინამძღოლი კაცი იძახის: "ყორ მიკარ, ყორ მიკარ!" (კარი გამიღეთ!) ღმერთემაში ხელწიფეშ ჟურ ამღვე, ყორ მიკარ." (ღვთისა და ხელმწიფის წყალობა მომაქვს, კარი გამიღეთ). შედის სახლში, სამჯერ კერას შემოუვლის, ეხვეწებიან ყველანი ღმერთს, განსაკუთრებით მაკლიელი კაცი, რომელიც ხარს მიუძღვება, შემდეგ ყველა დაჯდება თავის საჯდომზე.. მაკვლიელი კაცი აიღებს ხელში ყველაზე დიდ ჯვრიან ბედის პურს, დააწყობს მასზედ ყველს, ხორცს, თაფლს პურს და ვერცხლის ფულს, დაჰყვება თავიდან და ყველას მიულოცავს. პირველად ვინც უფროსია, იმასთან მივა, მოაკიდებინებს მასზედ ხელს და ატრიალბინებს მარჯვნივ, მაკლიელი ეუბნება: "ღმერთმა მრავალ წელიწადს მოგასწროს, ცოლ-შვილი გიცოცხლოს, გაგამრავლოს, მტერს გაშOროს" და სხვა. მერმე აკბეჩინებს დიდ პურზე, რაც იმ პურზე ეწყო, ყველას ხელში ჩაუყრის. კიდევ დააწყობს იმოდენას მაზედ და ახლა სხვას მოულოცავს. ამნაირად ყველას. ამ დროს ყველამ უნდა დაიაროს მთელი სოფელი და მოალოცვინოს ყველას. ახალწელიწადს არ შეიძლება უარი რამეზე გამოაცხადოს, რაც უნდა სთხოვოთ; ამიტომ, როდესაც ვინმე მოვა, წინსწარ აჩუქებს რამეს, სანამ ის რაიმეს სთხოვს-თუ უარი ვუთხარი ვინმეს, ის დამწყევლისო და მტელ წელიწადს დაწყევლილი ვიქნებიო.

ამ დღეს ან მეორე დღეს, ვინც მონადირეა, ნიშანს დაიდგამს და თუ კარგად ამოიღო ნიშანი, მთელს წელიწადს დაბედნიერებული იქნება თოფის სროლაში და ბევრს ინადირებს; თუ ნიშანს დააცილა, შენი მტრისას იმას გულს შემოეყრება-მთელი წლის განმავლობაში ვერას მოვკლავო. ეს არის მისი წინასწარმეტყველი.

მოტავდა ახლიწელიწადი ჩვენი სვანები ნათლისღებას ელიან.

ნათლისღება სვანეთში

ნათლისღების წინადღეს სვანები ემზადებიან, რომ მკვდრებს კარგად დახვდნენ. ნატლისღებას და ორს შემდეგ დღეებში აქ მიცვალებულების მოხსენიება იციან. სვანი ფიქრობს, რომ მკვდრები მათ ეწევიან და ამიტომ ყველა ცდილობს, რომ ყველაფერი ბლომად ჰქონდეს: პური, არაყი, ხორცი, ხილი და სხვა.

წინა ღამეს თითო-ოროლა პურს ფანჯრებზე ძესდებენ, რომ მკვდრის სული მოვიდეს და ჭამოს. სადილობისა და ვახშმობის დროს დიდი სუფრები ხორაგით სავსეა, ყველა მეოჯახენი დიდ და პატარა ფეხზე დგანან და ევედრებიან მიცვალებულებს. უფროსი კაცი დაიწყებს: "საბრალ დედე ი ბაბა! ლახხუმრედ მა ემმა იკფოლდესი იშგდოლდეს, ესგვეი იაქაშ მამა არი, მერე ჩიგა ამჟი მად ირა; კოატ კოტოლ სგაი მა ლანმეხრედ, ნიშგვეი აშხი მერმა ბარაქ ლახჭვენდ; ბოფშარს ხოჩამდ ხოცამდად. ჩიუ შვენდბა ჯარხ სალბუ. ქრისტეი ბაგთეისგაუ ჯიგადხ". (საბრალონი დედა და მამა, თუ რამე მოიხმარებოდეს, თუ სეიზლებოდეს და მიირთმეოდეს, სათქვენო არაფერი არის, მაგრამ ყოველთვის ეგრე არ იქნება, ცოტა-ცოტა თქვენც მოგვეხმარეთ, მადლი მოგხვდებათ, მარცხს აგვაშორეთ, ჩვენს ერთსა და მეორეს ბარაქა მიეცით, ბავშვებს კარგა მოეპყარით, ღმერთმა ყველას სეგინდოთ, ქრისტეს სუფრაში მოგცეთ მან მონაწილეობა!)

დააბრუნებს დედაკაცი პურს მარჯვნივ, მამაკაცი არაყს წაუქცევს თავს. ეს ჩვეულება მუდამ, ყოველ სადილ-ვახშამზე იციან სვანეთში, მაგრამ განსაკუთრებით ამ ორ დღეს. ვახშამს ჭამენ და დიდხნამდი სხედან და რიგ-რიგობით დიდი და პატარა სხვადასხვა ზღაპრებს ამბობენ. ზღაპრები შემოერიათ და ძილიც მოეკიდათ, დაწვნენ. ცოტაც წაიძინეს და უცბად ერთი დედაკაცი წამოდგა და გააღვიძა თავისი ქმარი: მამაშენი სკამზე იჯდა კერასთან და რაღაცაზე გულმოსული იყოო, იმასთან ჩვენი ახლადგარდაცვლილი ბავშვი იყოო.

უცბად ადგებიან ყველანი, სადაც მკვდრები ნახა დედაკაცმა, არაყი უნდა დაღვაროს და რომ ბავშვს რამე მოსწონებოდა ვაშლი და თხილი დაუფანტონ - უსათუოდ ცუდი მასპინძელი დავხვდითო და იმიტომ გვემდურებიანო...

ახალწელიწადსა და შობას, როგორც სხვა დიდ დღეებშიდაც, ღმერთს შეაძლევენ სამელ-საჭმელს. ერთი კაცი დაიკევებს ხელშI არაყს, მეორე - პურებს, მესამე ხორცს, პირით აღმოსავლეთისაკენ დადგებიან და ღმერთს ევედრებიან. ამ ხვეწნაზე თითქმის მთელი სვანეთის ეკლესიაებ ახსენებენ:

"დიდაბ, დიდაბ ხოშა ღერბით ქვეყნი მოწრე ი ეჩი შუნისგა მუყდანი, ჩივ ლუმზურე ი ჩივ ლუხმაშ, ლახხუმარ მა ჰემა იშგდოლდეს, ნომა ანცურე ისგვა უშადდ, ლეჟა ბიქვს ათხო ნიშგვეი მაზიგი ლექვა ლიცს. ლამარია ქუთაშიშ ლენეშდ, სოლომ ანგლეზ ჩუ ანღვიზ, თარინგზერ, მარცხვა მულახიშ, ისგვა შუნისგა ხვაროდ ი სი ჯიხა ჰე დომ ანცვირე ისგვა უშდად და სხვა და სხვა." (დიდება, დიდება დიდ ღმერთს! ღმერთო ყოველმხრივ დალოცვილო და ყოვლის შემძლებელო! მოიხმარე თუ რამ იკადრებოდეს, ნუ დაგვტოვებ შენს შეუწევნელად, ზევით ქარს გაატანე და ქვევით წყალს ჩვენი ჭირი. ღვთისმშOბელო ქუთაისისაო, მოგვეხმარე! სოლომონ ანგელოზო, გაგავაძლიერე! მთავარანგელოზო, გააქრე ჩვენი ცუდის მყოფელი! მაცხოვარო მულახისაო, შენს ხელში ვართ და შენ იცი, თუ არ დაგვტოვებ შენს შეუწევნელას!

კოხი (სეტყვა) სვანეთში

... სეტყვას სვანეთში არ ეძახიან ბუნების მოვლენას, არამედ როდესა სეტვა მოვა, იტყვიან ხოლმე რომ ღვთის რისხვა არის ჩვენზედაო, უსათუოდ ღმერთი განვარისხეთო და სასჯელად ეს მოგვივლინაო...

... სეტყვის მოსვლას ჩვენი სვანები ზარის რეკვით უხვდებიან. ხალხში არის ცრურწმენა, რომ სეტყვას ზარის ეშინია და არ მოვაო. იმის მოვლენას სვანბეი რაიმე ცრუმორწმუნეობას მიაწერენ.; აი, მაგალითებრ: როდესაც ზემოხსენებული სეტყვა მოვიდა (აღწერილია მესტიაში მოსული საშინელი სეტყვა), ხალხშI ხმა გავარდა, რომ გუშინ ტბის მახლობლად ჩხუბი მოსვლიათ ვიღაცეებს და სეტვასაც იმის მიზეზით მოვიდაო.

ორიოდე სიტყვა ამ ტბაზე:მესტიის მახლობლად მთაში ერთ მინდორში დგას დიდი ტბა. ამ ტბაში სვანები ფეხს ვერ ჩაჰყოფენ, ხმამაღლა ვერ დაიყვირებენ იმის მახლობლად, ქვას ვერ ისვრიან შიგ, ვერც საქონელს ჩაუშვებენ და სხვა. როდესაც ამ ტბას მიჰკარებია ვინმე, მაშინვე სეტყვა მოსულაო, იტყვიან ხოლმე . აი, ამ ტბის მახლობლად, იმ კოხის მოსვლის წინა დღეს, რომელიც ზემოთ აღვწერეთ, მოსვლოდათ ვიღაცეებს ჩხუბი, თოფიც გაეგდოთ. რა საკვირველია კოხიც უნდა მოსულიყოო და რატომ მეტიც არ დაგვემართაო.. აქ ხმამაღლაც არავის ულაპარაკია და თოფის სროლაც თავის დღეში არავის ახსოვსო.

ამ ცრუმორწუნეობაზედ ძლიერ დამყარებულნი არიან ამ სოფლის მცხოვრებნი. ეს ტბა წმინდა არისო. და რადგან, ჩვენ ხალხი, უწმინდურები ვართ, არ უნდა მივეკაროთ მას. ერთს პატრონს ამა სოფლის მღვდელს უნდა გამოეყვანა ისინი ამ მორწმუნეობისაგან, ეუბნებოდა, რომ მე ჩავალ ამ ტბაში, ტანს დავიბან და თუ სეტყვა მოვიდს, მაშინ რაც ზარალი ნახოთ, სულ მე გიზღავთო. მღვდელი აპირებდა წასვლას. რაკი მთელმა სოფელმა ეს შეიტყო, თოფებით გამოუდგნენ მღდელს, დააბრუნეს: შენ გინდა დაგვღუპო, მაგრამ ჩვენ ამის ნებას არ მოგცემთო, მრვდელმა ვერ გაბედა და თავი დაანება, რადგან ხალხისა შეეშინდა.